Skansen archeologiczny „Dymarki Miedzichowskie na Szlaku Wikliny”

Dostępny w okresie letnim maj-wrzesień:

Poniedziałek – Piątek w godzinach 8:00-19:00

Sobota w godzinach 10:00-19:00

Niedziela w godzinach 10:00-19:00.

Poniżej mała dawka historii czyli dymarki żelaza w Miedzichowie

1.Kupferhammer – Kuźnia miedzi

Historia Miedzichowa to również historia hutnictwa żelaza i miedzi, wiąże się to
z występowaniem w tym rejonie rudy darniowej. Pierwsze wzmianki o Miedzichowie (dawna niemiecka nazwa Kupferhammer, „Kuźnia miedzi” pojawił się bardzo późno, bo dopiero na mapie sporządzonej przez Davida Gilly’ego (wydana w latach 1801-1802)[1].

Skutkiem drugiego zaboru Rzeczpospolitej było przyłączenie Wielkopolski do Królestwa Prus. Fryderyk Wilhelm II interesowała przede wszystkim jak najszersza eksploatacja nowej prowincji[2]. W celu oceny jej potencjału gospodarczego posłał z wizytą Gottloba J. Ch. Huntha, asesora Kolegium Manufaktur i Handlu. W swym raporcie Huntha pozostawił opis techniczny miedzichowskich kuźnic. Dzięki zapisom Huntha wiemy, że u schyłku XVIII wieku w kuźnicy zamontowano dwa młoty: Breithammer – szeroki, przeznaczony głównie do wyklepywania blachy; Tiefhammer – o kulistej główce, służący do wykuwania wklęsło-wypukłych elementów, głównie czerepów naczyń. Nie znana jest jednak data likwidacji miedzichowskiego obiektu. Karl E. Goldman w pracy dotyczącej młynów wodnych i wiatraków na ziemi nowotomyskiej twierdzi, że kuźnica (a przy niej folusz) funkcjonowała jeszcze w 1859 roku. Z czasem z krajobrazu zniknęły charakterystyczne, usypane przez lata hałdy żużli. Na początku XX wieku ostatnim śladem po kuźnicach miała pozostać utwardzona tym odpadem droga. Dziś nawet jej próżno jest wypatrywać.

2.Miedzichowskie piece.

Kuźnicą żelaza nazywamy warsztat metalurgiczny zaopatrzenia w piec dymarski, palenisko kowalskie oraz mechaniczny młot[3]. Urządzenie te napędzała siła nurtu rzecznego transformowanego na ruch obrotowy poprzez łopatkowate koła wodne. Jeden z najstarszych dokumentów (rok 1563) tyczący kuźnicy, która dała początek późniejszej wsi Miedzichowo, wymienia trzy takie koła. Para kół wodnych napędzała mechanizmy miechów wtłaczających powietrze do wnętrza piec dymarskiego oraz paleniska kowalskiego. Piec dymarski (w skrócie dymarki) występowała wówczas w dwóch podstawowych odmianach, tzw. dymarka wysoka (styryjska) oraz niska (katalońska).

Piec (dymarka niska) składał się z wylepionej gliną kotlinki zwanej zaprawą. Jej wymiary – jak podaje w XVIII wieku Józef Osiński – wynosiła „trzy czwarte łokcia średnicy i tyleż głębokości” (w przybliżeniu 40×40 cm). Z dna zaprawy wyprowadzony był kanał. Służył on do spuszczania ciekłego żużla. Miech chronił przed iskrami oraz niszczycielskim żarem bijącym od paleniska wymurowana z kamieni bądź cegły ściany[4]. Ostanie koło napędzało mechanizm kuźniczego młota. W zależności od sposobu wyprowadzenia go w ruch mówimy
o młotach podrzutowych oraz naciskowych.

3.Otwarcie Skansenu „Dymarki Miedzichowskie na Szlaku Wikliny”

W nawiązaniu do tradycji hutnictwa żelaza i miedzi dzięki staraniom Wójta Gminy Miedzichowo Stanisława Piechoty, w 2019 roku powstał skansen archeologiczny „Dymarki Miedzichowskie”. Powstaniu skansenu przyświecało hasło „Ku pamięci dawnych hutników – pierwszych mieszkańców Miedzichowa”

Otwarcie skansenu zainicjowano festynem 13–14 września 2019 r., po raz pierwszy od „niepamiętnych czasów”, przeprowadzono wytop żelaza z rudy metodą dymarską, odbyły się również pierwsze warsztaty rękodzielnicze pn. „Dawne dzieje z miedzią, garnkiem i kamieniem” Podczas warsztatów odwiedzjący mieli możliwość przenieść się na chwile w prehistoryczne czasy oraz przedstawić wykonywanie rożnego rodzaju przedmiotów i narzędzi z kamienia, brązu, kości, gliny i drewna, a także codziennych czynności i zawodów.
Podczas festynu na terenie Skansenu „Dymarki Miedzichowskie na Szlaku Wikliny” zlokalizowano stanowiska, na których zaprezentowano dawne zajęcia ludności m.in.: obróbkę krzemienia i innych kamieni, stanowisko obróbki kości i poroża, stanowisko ceramiczne, warsztat tkacki,  warsztat garbarski.  Odtworzono piec dymarski i zaprezentowano wytapianie rudy żelaza.

Stanowiska, które znajdowały się na terenie skansenu przygotowane zostały przez geologów, etnografów i archeologów skupionych w grupę „Archeoreplica” ze Starego Górnika reprezentującego przez Pana Marcina Diakowskiego oraz Pawła Maderę reprezentującego  Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu, a także Muzeum Chmielarstwa i Wikliniarstwa w Nowym Tomyślu, które  reprezentował  Kierownik Pan Andrzej Chwaliński. Swoje stanowisko  wyeksponował również Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego, który także zapewnił atrakcje dla biorących udział, przeprowadzał konkursy i zachęcał do aktywnego poszerzania wiedzy w zakresie przyrodniczym i historycznym. Warsztaty prowadzane podczas festynu pozwoliły zwiedzającym, dorosłym i dzieciom,  zaczerpnąć wiedzy na temat dawnej historii oraz przekonać się osobiście jak było kiedyś, a przy tym świetnie się bawić.  Zajęcia prowadzone były w profesjonalny sposób wzbudzający ciekawość i chęć poznawania przez najmłodszych. Rzeczy powstałe podczas warsztatów uczestnicy mogli zabrać sobie na pamiątkę, co dawało dodatkową atrakcję.

Punktem kulminacyjnym festynu był wytop darniowej rudy żelaza.

 4.Otwarcie wystawy stałej na „Szlaku Wikliny”

9 października 2021 roku nastąpiło otwarcie wystawy stałej na „Szlaku Wikliny” w Dymarkach Miedzichowskich. Było to kolejne wydarzenie z cyklu imprez inaugurujących otwarcie projektu Gminy Miedzichowo „Szlak Wikliny”.

Wystawa stała składa się z dzieł wiklinowych nawiązujących do Szlaku Wikliny m.in. replikę Wieży Marii na Czarcim Wzgórzu czy 2,5 m wiklinowej maskotki Gminy Miedzichowo, sympatycznego „Zwiadka”. Wystawę wzbogaciła również wystawa zdjęć/plenerów ze szlaku.  Zwieńczeniem otwarcia wystawy był plenerowy pokaz filmu „Szlak Wikliny – Zapleciona przygoda”. Na zwiedzających czekał również poczęstunek przygotowany przez Koło Gospodyń Wiejskich z Jabłonki Starej.

[1] Paul Corby Finney: Seeing beyond the word: visual arts and the Calvinist tradition. Wm. B. Eerdmans Publishing, 1999, s. 272.

[2] Prussia | History, Maps, & Definition. Encyclopedia Britannica

[3] Mieczysław Radwan: Rudy, kuźnice i huty żelaza w Polsce. Wydawnictwa. Naukowo-Techniczne, Warszawa 1963

[4] Kazimierz Bielenin: Typologia pieców dymarskich, Kwartalnik Historii Nauki I Techniki (20/2), 1975