Historia plecionkarstwa

Plecionkarstwo uważane jest za najstarsze z rzemiosł, określane też jako pierwsza, poznana przez człowieka umiejętność techniczna. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć też, że plecionkarstwo dało początek garncarstwu i tkactwu. Najstarsze znaleziska archeologiczne z zakresu plecionkarstwa datowane są na ok. 5 tys. lat p.n.e. Pochodzą ze starożytnego Egiptu, Grecji, Rzymu, Mezopotamii, Iraku, Palestyny, Chin, Peru. Na ziemiach polskich najstarsze, odkryte zabytki plecionkarstwa pochodzą z młodszej epoki kamienia (2500 – 1700 p.n.e.).

Wyplatanie było od początków rozwoju ludzkości zajęciem, polegającym na zapewnieniu sobie niezbędnych do życia warunków, poprzez wyposażenie w podstawowe sprzęty – naczynia zasobowe, pojemniki, kosze, maty, meble. Oprócz tego wyplatane były ściany domostw, drzwi, płoty. Wyroby plecione znajdowały zastosowanie w rybołówstwie (wiersze na ryby) oraz w transporcie (półkoszki do wozów). Plecionki z gałęzi wzmacniały fosy, wały, brzegi rzek, jezior przed podmywaniem.
Głównym surowcem plecionkarskim w Polsce jest wiklina (krzewiasta forma wierzby). Z innych surowców roślinnych wykorzystywanych u nas do plecenia, na dużo mniejszą skalę, wymienić należy: słomę, rogożynę, korzenie (sosny, jałowca, świerku, akacji), pędy leszczyny i brzozy, korę brzozy, łyko lipowe, łubę, tatarak, sitowie.

W regionie nowotomyskim początki plecionkarstwa sięgają lat 20-tych XIX wieku. Wyrób koszyków rozwijał się szczególnie wśród zubożałych, bezrolnych chłopów, stanowiąc dla nich dodatkowe źródło dochodu. Wyplatano wtedy z wikliny rosnącej dziko.
W latach 70-tych XIX wieku w Rudniku nad Sanem powstał drugi obok Nowego Tomyśla ośrodek rzemiosła plecionkarskiego. W 1878 roku powołano tutaj Szkołę Koszykarską.
Po II wojnie światowej powstały kolejne regiony związane z produkcją plecionkarską w okolicach miejscowości: Nowe nad Wisłą, Solec Kujawski, Giżycko, Brzeg nad Odrą, Żywiec, Biłgoraj. Powołane zostały trzy zawodowe szkoły koszykarskie: w Rudniku nad Sanem, Kwidzynie i Skwierzynie oraz dwa technika o tym profilu w Kwidzynie i w Skwierzynie.

Historia wikliniarstwa

Wikliniarstwo to uprawa i przetwórstwo wikliny na potrzeby plecionkarstwa. Wiklina jest materiałem plecionkarskim uzyskiwanym z niektórych krzewiastych form wierzby. Początkowo pozyskiwano wierzbę dziko rosnącą. Wraz z rozwojem plecionkarstwa i związanym z tym wzrostem zapotrzebowania na ten surowiec, już w starożytnej Grecji i Rzymie zaczęto zakładać plantacje wikliny. W tych odległych czasach wiklina była też uprawiana w Chinach.

W czasach nowożytnych znajomość uprawy wikliny przeniosła się w XVI wieku z Azji do Europy, w pierwszej kolejności do Francji. W XVII i XVIII wieku wikliniarstwo zaczęło się intensywnie rozwijać na terenach zamieszkałych przez ludność niemiecką (Westfalia, Bawaria, Saksonia). Poprzez kolonistów niemieckich wikliniarstwo trafiło do zachodniej Wielkopolski (nowotomyskie, chodzieskie, czarnkowskie, międzychodzkie) i na Pomorze.

W rejonie Nowego Tomyśla, Zbąszynia, Trzciela i Miedzichowa zasadniczy wpływ na rozwój wikliniarstwa miały naturalne warunki terenowe sprzyjające uprawie wikliny (bagniste obszary dorzecza Obry z zaroślami dziko rosnącej wierzby) oraz procesy historyczne związane z napływem osadników olęderskich. W 1 poł. XVIII wieku docierali na te tereny koloniści niemieccy (olędrzy), którzy przynieśli ze sobą umiejętność uprawy wikliny. Powstają wtedy pierwsze plantacje w dolinie Obry i Czarnej Wody. Duży wpływ na rozwój tutejszych upraw wikliny miało sprowadzenie przez Ernsta Hoedta, plecionkarza z Trzciela, w 1885 roku z Ameryki Płn., bardzo wartościowej odmiany wikliny, nazwanej później „amerykanką”.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, duża opłacalność uprawy wikliny sprawia, że kontynuowany jest jej rozwój oraz powstają przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem surowca wikliny. II wojna światowa spowodowała znaczne szkody w zakresie uprawy wikliny. W okresie powojennym odtwarzano zarówno dawny areał upraw jak i jakość surowca. W efekcie wiklina w nowotomyskim uprawiana jest do dnia dzisiejszego.
W ostatnich latach wierzba znajduje innowacyjne zastosowania w ochronie środowiska, kształtowaniu krajobrazu oraz jako alternatywne źródło energii.